روانکار صنعتی ماده‌ای حیاتی در صنایع مختلف است که اگر وجود نداشته باشد، تمام صنایع مجبور می‌شوند هر چند هفته یک‌بار تمام قطعات ماشین‌آلاتشان را تعویض کنند! روانکار صنعتی از سایش قطعات فلزی روی یکدیگر پیشگیری می‌کند و اصطکاک بین قطعات را به حداقل می‌رساند؛ در نتیجه قطعات طول عمر بیشتری خواهند داشت و دمای دستگاه در حین کار بالا نمی‌رود. در این مقاله توضیح می‌دهیم که روانکار صنعتی چیست، این مواد چه انواعی دارند و در چه صنایعی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
آشنایی با روانکار صنعتی
روانکار صنعتی ماده‌ای سیال و روغنی است که در سیستم ماشین‌آلات صنعتی به حرکت در می‌آید. این ماده بین سطوح تماس قطعات فلزی یک لایه نازک و لغزنده ایجاد می‌کند. در نتیجه فلزها به‌صورت مستقیم باهم تماس ندارند، بین آن‌ها اصطکاک ایجاد نمی‌شود، دما بیش از اندازه بالا نمی‌رود و ماشین عملکردی روان و بدون مشکل خواهد داشت.
روانکارها علاوه بر کاهش اصطکاک بین قطعات، کاربردهای دیگری هم دارند. در ادامه به مهم‌ترین دلایل اهمیت استفاده از روانکار در ماشین‌آلات صنعتی اشاره می‌کنیم:
- انتقال حرارت و خنک‌سازی قطعات ماشین‌آلات
- پیشگیری از اکسیداسیون و خوردگی قطعات
- پیشگیری از نشت سیالات و آلودگی‌ها و کمک به آب‌بندی سیستم
- معلق نگه داشتن ذرات آلودگی و پیشگیری از رسوب آن‌ها در قطعات
- انتقال قدرت در سیستم‌های هیدرولیکی و مکانیکی برای عملکردهایی مثل به حرکت در آوردن جک‌ها و پیستون‌ها
انواع روانکار صنعتی
روانکارهای صنعتی در انواع مختلف و برای کاربردهای گوناگون تولید می‌شوند. روغن‌ها و گریس‌ها پرکاربردترین انواع روانکار صنعتی هستند؛ اما انواع دیگری از این محصولات مانند روانکارهای جامدی چون گرافیت یا دی‌سولفید مولیبدن برای کاربردهای خاص مورد استفاده قرار می‌گیرند. در ادامه درباره دو نوع پرکاربرد روانکار صنعتی توضیح بیشتری ارائه می‌دهیم.
گریس
گریس روان‌کننده‌ای با غلظت بالاتر از روغن است که معمولا از ترکیب یک روغن معدنی پایه با غلیظ‌کننده‌ای چون صابون‌های فلزی تشکیل می‌شود. مهم‌ترین ویژگی گریس کاربرد در آب‌بندی سیستم و پیشگیری از نشتی است. در ماشین‌هایی که احتمال نشت روغن وجود دارد، از گریس استفاده میکنند، زیرا حالت نیمه‌جامد دارد و نه تنها خودش نشت نمی‌‌کند بلکه قابلیت پیشگیری از نشتی‌ها را هم دارد. گریس همچنین در سیستم‌هایی که آلودگی بسیاری دارند، مورد استفاده قرار می‌گیرد. ماشین‌آلات صنعتی سنگین صنایع فولاد و معدن دو نمونه از تجهیزاتی هستند که به گریس برای روانکاری نیاز دارند.
روغن
روغن ویسکوزیته پایین‌تری نسبت به گریس دارد، سیال است و در خنک‌کنندگی دستگاه بهتر عمل می‌کند. روغن‌ها راحت‌تر از روی سطوح پاک می‌شوند، تعویض آن‌ها ساده‌تر است و برای قطعات فلزی دارای منافذ زیاد انتخاب مناسبی هستند. روغن‌های روانکار انواع مختلفی دارند و هرکدام از آن‌ها برای کاربردهای خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرند. در ادامه انواع روغن روانکار صنعتی را نام می‌بریم:
- روغن کمپرسور: قابلیت تحمل دما و فشار بالا در کمپرسورهای هوا و گاز را دارد. این روغن‌ها ضد کف هستند، از اکسیداسیون پیشگیری میکنند و به‌هیچ وجه با آب ترکیب نمی‌شوند. پایداری حرارتی و شیمیایی این روغن‌ها در شرایط سخت کاری، بسیار زیاد است.
- روغن انتقال حرارت: وظیفه اصلی این روغن‌ها خنک‌کنندگی ماشین‌آلات است؛ بنابراین باید در برابر حرارت مقاومت زیادی داشته باشند و در بلند مدت هم بدون تغییر ساختار شیمیایی باقی بمانند.
- روغن دنده: این روغن‌ها برای شرایطی دارای فشار زیاد مورد استفاده قرار می‌گیرند و در سیستم‌هایی که قطعات فلزی تحت فشار بالا و تماس مداوم هستند، مورد استفاده قرار می‌گیرند. وظیفه اصلی روغن دنده، کاهش اصطکاک بین قطعات و پیشگیری از سایش و خوردگی آن‌هاست.
- روغن توربین: این نوع روغن در ماشین‌آلاتی مثل توربین که با سرعت بالا کار میکنند، مورد استفاده قرار می‌گیرد و برای خنک‌کنندگی و پیشگیری از اصطکاک بین قطعات کاربرد دارد. ضد کف بودن، پایداری، پیشگیری از اکسیداسیون و قابلیت انتقال حرارت مهم‌ترین ویژگي‌های روغن توربین مرغوب است.
- روغن نانو: این محصول یکی از جدیدترین انواع روانکار صنعتی است که در ترکیبات آن نانوذراتی چون گرافن، نانو الماس و ذرات فلزات خاص وجود دارد و عملکرد روانکاری را بهینه می‌کند. این روغن به روغن روانکار پایه اضافه می‌شود و بخاطر قیمت بالایی که دارد، تنها برای کاربردهای خاص مثل صنایع هوایی و نظامی و ماشین‌آلات و موتورهای پیشرفته مورد استفاده قرار می‌گیرد.
کاربردهای روانکار صنعتی
با شناخت انواع روانکار صنعتی متوجه شدید که این محصولات در چه صنایعی کاربرد دارند. به عبارت ساده می‌توان گفت در هر واحد صنعتی که ماشینی کار می‌کند، باید یک یا چند نوع روانکار مورد استفاده قرار گیرد. در ادامه به تعدادی از صنایعی که فعالیت آن‌ها به روانکارهای صنعتی وابسته است، اشاره می‌کنیم و توضیح می‌دهیم هرکدام از آن‌ها به چه نوع روانکارهایی نیاز دارند:
- صنایع خودروسازی: روغن موتور، گیربکس و ترمز.
- صنایع فلزی: روغن برش، نورد و فورج.
- صنایع نساجی: روانکارهای مخصوص ماشین‌آلات با سرعت بالا.
- صنایع نفت و گاز: روانکارهای مقاوم در برابر شرایط سخت محیطی مثل دما یا فشار بالا.
- صنایع دریایی و هوایی: روغن‌ها و گریس‌های مقاوم در برابر آب و فشار بالا.
نکات مهم در انتخاب و خرید روانکار صنعتی
کیفیت روانکار صنعتی نقش مهمی در عملکرد آن و سلامت ماشین‌آلات صنعتی ایفا می‌کند. به همین دلیل خریداران قبل از خرید روانکار صنعتی باید ویژگی‌های مختلف آن را مورد بررسی قرار دهند. مهم‌ترین نکاتی که قبل از خرید باید به آن توجه داشته باشید را در ادامه توضیح می‌دهیم:
- ویسکوزیته یا گرانروی روغن: ویسکوزیته به معنی میزان مقاومت روغن در برابر جاری شدن یا به‌عبارت ساده‌تر، غلظت روغن است. غلظت روغن باید به اندازه‌ای باشد که شرایط عملیاتی و محیط کاری مورد نظر شما نیاز دارد.
- افزودنی‌ها: تولیدکننده‌ها برای بهینه‌سازی ویژگي‌های روانکارهای صنعتی به آن‌ها افزودنی‌هایی مثل ضد سایش، پاک‌کننده و ضد خوردگی اضافه میکنند. باید پیش از خرید افزودنی‌های روانکار مورد نظرتان را چک کنید تا مطمئن شوید مشکلی برای ماشین‌های صنعتی شما ایجاد نمی‌کنند.
- استانداردها: کارخانه‌های معتبر تولیدکننده روانکار محصولاتشان را مطابق با استانداردهای ASTm، ISO و استانداردهای ملی ایران تولید میکنند. این استانداردها به مشتری اطمینان می‌دهد که محصول ویژگی‌های مورد نیاز را دارد و کیفیت آن تأییدشده است.
استانداردهای روانکار صنعتی
در این بخش لیست استانداردهای داخلی و بین‌المللی که برای روغن و روانکار صنعتی تدوین شده‌اند را ارائه می‌دهیم تا متوجه شوید هر استاندارد درج‌شده روی بسته‌بندی محصول، چه معنایی دارد.
ISO
این استاندارد مربوط به سازمان بین‌المللی استانداردسازی است. استاندارد ISO 3448 روغن‌ها را بر اساس ویسکوزیته طبقه‌بندی می‌کند و استاندارد ISO 6743 مربوط به نوع کاربرد روغن است.
DIN
این استاندارد مربوط به آلمان است و در کشورهای اروپایی و ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد. استاندارد DIN 51524 به روغن‌های هیدرولیک و استاندارد DIN 51506 به روغن کمپرسور مربوط می‌شود.
ASTM
این استاندارد در کشور آمریکا تعریف شده است و معیارهای کیفی روغن را نشان می‌دهد. استاندارد ASTM D445 نشان‌دهنده ویژگی‌های مطلوب روغن در تست ویسکوزیته سینماتیک است. استاندارد ASTM D92 نیز نشان‌دهنده این است که روانکار در تست نقطه اشتعال باز به روش کلولند موفق عمل کرده است.
سخن پایانی
در این مقاله بررسی کردیم روانکار صنعتی چیست، چه انواعی دارد و چه استانداردهایی برای آن تعریف شده است. برای اطمینان از عملکرد بهینه روانکار، محصول مورد نظرتان را فقط از برندهای معتبر خریداری کنید. همچنین در صورت امکان آزمایشگاه اختصاصی واحد صنعتی خود را راه‌اندازی کنید تا بتوانید در بازه‌های زمانی مختلف ویژگی‌هایی مثل ویسکوزیته و نقطه اشتعال را مورد بررسی قرار دهید و از کیفیت روانکار صنعتی مطمئن شوید. با استفاده از روغن و روانکار باکیفیت و تعویض به‌موقع آن، طول عمر تجهیزات صنعتی را بیشتر می‌کنید و می‌توانید هزینه‌های مربوط به تعمیر و تعویض قطعات را تاحد زیادی کاهش دهید.