تعريف:
هيدروكربورهاي گوناگوني كه به عنوان خوراك اوليه روغن از برش‌های نفت خام در برج تقطير در خلأ به دست می‌آید و از نوع پارافيني، نفتني و تركيبات آسفالتي است. وزن مولكولي روغن‌ها ميان 352 تا 492، نقطه‌جوش آن‌ها 750 تا 1000 درجه فارنهايت و شمار كربن آن‌ها ميان 25 تا 37 است.
مواد چرب كننده (مواد روان‌ساز جامد): مواد جامد يا نيمه جامدي هستند كه براي ايجاد روان كاري و يا چرب كردن سطوح به كار می‌روند. براي مثال می‌توان از گريس، واكس و روغن گيربكس (واسكازين) نام برد.
گريس: مخلوطي است از هيدروكربورهاي پارافيني استخراج شده در عمليات تصفيه روغن موتور كه به آن تركيبات صابوني اضافه شده است. صابون‌هایی كه براي ساخت گريس مصرف می‌شود از انواع سديمي، كلسيمي، آلومينيومي، سربي و لیتیومی می‌باشد.
واكس: به ترکیبات پارافيني گفته می‌شود که داراي محدوده نقطه ذوب 100 تا 150 درجه فارنهایت باشند.
انواع روغن‌ها و كاربرد آن‌ها
- روغن‌های مورد استفاده در صنعت بافندگي
- روغن‌های روان‌ساز (به‌منظور كاهش اصطكاك بين قطعات متحرك)
- روغن‌های مورداستفاده در صنعت فلزكاري (جهت جلوگيري از زنگ‌زدگی و خوردگي)
- روغن هيدروليك (در سيستم ترمز خودروها، بالابرها، دستگاه‌های توليد فشار و …) روغن ترانسفورماتور (داراي قدرت الكتريكي بالا كه براي توزيع يكنواخت حرارت و ايجاد عايق به كار می‌رود)
- روغن خازن (در خازن‌های برقي)
- روغن‌های عايق (مورد استفاده جهت گونه‌های مختلف عایق‌کاری)
- روغن‌های سفيد و روغن‌های محافظ
كاربرد واکس‌ها
- توليد پوليش
- مرکب‌سازی
- بهداشتي
- عایق‌کاری
- كابل سازي
- دندانپزشكي
- كاغذسازي
- توليد شمع
- چسب سازي
انواع روغن‌های روان‌ساز (Lubricating Oils)
روغن موتور (Engine and machine oil): مورد استفاده در انواع خودروها
روغن‌های تركيبي (Compounded oils): جهت موتورهاي بخار، كمپرسورها، ماشین‌های برش و موتور كشتي مصرف می‌شوند و براي بهبود خاصيت چسبندگي به آن‌ها مواد چرب افزوده می‌شود.
روغن‌های توربيني (Turbine oils): جهت موتورهاي توربيني كه داراي سرعت‌بالا هستند.
روغن‌های سرمايشي (Coldtest oils): جهت سیستم‌های سرما ساز و سیستم‌های هيدروليكي به‌خصوص در آب‌وهوای خيلي سرد به كار می‌روند.
روغن‌های ترانسفورماتور (Transformer oils): در سيستم خنک‌کن ترانسفورماتور به كار می‌روند و بايستي داراي مقاومت در برابر ولتاژهاي بالا باشند.
روغن‌های رنگي (Color oils): در صنايع غذايي، كاغذسازي، نساجي، دارويي و بهداشتي به کار می‌روند و عمدتاً خيلي كمرنگ يا بی‌رنگ هستند.
مواد افزودني به روغن‌ها
براي بهبود خواص روغن‌ها از مواد افزودني استفاده می‌گردد كه مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
- مواد پاک‌کننده 2.0 – 10.0%
- ضد اکسیدکننده 0.4 – 2.0%
- بهبود كننده 0.5 – 10.0%
- کاهش‌دهنده نقطه ريزش 0.1 – 1.0%
- ضد كف 0.0002 – 0.07%
- ضد رسوب 0.1 – 1.0%
- كنترل بو 0.001 – 0.005%
مهم‌ترین مشخصه‌های روغن موتور
1- گرانروي ASTM D-445 (VISCOSITY)
نشان‌دهنده خواص روغن در برابر دماي محيط كار می‌باشد. روغن با غلظت بالا و تشكيل فيلم نازك پايدار از برخورد مستقيم آن جلوگيري می‌کند. اصطكاك با ضخامت فيلم روغن نسبت مستقيم دارد.
2- نمايه گرانروي (INDEX VISCOSITY) ASTM D-2270
براي نشان دادن تغييرات گرانروي نسبت به درجه حرارت از نمايه گرانروي استفاده می‌کنند. هرچه درجه حرارت روغن كمتر باشد غلظت آن بيشتر می‌گردد و هر چه تغييرات گرانروي در برابر تغييرات دما كمتر باشد نمايه گرانروي بالاتر است.
نمايه گرانروي نشان‌دهنده قدرت روان كاري در دماهاي مختلف و كيفيت در زمان استارت زدن می‌باشد و با توجه به فرمول مشخص به دست می‌آید.
3- نقطه انجماد (FREEZING POINT) ASTM D-2386
دمايي است كه در آن دما پارافین‌های مومي رو به بلور شدن پيش می‌روند يا به‌عبارت‌دیگر كمترين درجه حرارتي است كه روغن در آن دما به حالت مايع باشد.
4- نقطه ريزش (POUR POINT) ASTM D-97
پایین‌ترین دمايي است كه سيال مورد نظر هنوز قابليت جريان يافتن را دارا باشد..
5- نقطه اشتعال (FLASH POINT) ASTM D-93
پایین‌ترین دمايي است كه در آن دما بخارات ايجاد شده ماده نفتي در اثر حرارت، همراه با هوا قابل اشتعال شده و با عبور شعله كوچكي براي لحظه‌ای شعله‌ور گردد.
6- ته ماده كربن ASTM D-524 (Carbon Residue) ASTM D-189,
يك ماده آلي می‌تواند در حرارت بالا و بدون اكسيژن تجزيه شده، كربن آزاد كند. اكثر روغن‌ها در هنگام عمليات و دماي بالا، تجزيه شده، كربن خود را آزاد كرده و در روغن معلق يا ته‌نشین می‌گردد.
در موتورهاي درون‌سوز امكان تجزيه روغن وجود دارد و سبب پديد آمدن رسوب كربن در بالاي سيلندر و روي پيستون و يا سوپاپ‌ها می‌شود. عواملي چون زنگ فلز، خاك و ناخالصی‌های هوا از جمله رسوبات ديگر می‌باشد.
